Coraz częściej na sklepowych półkach znaleźć możemy towary z oznaczeniem eko. Dla niektórych wiedza na temat żywności ekologicznej ogranicza się do spostrzeżenia, że jest ona znacznie droższa od swoich nieekologicznych odpowiedników. Czy jednak lepsza? W tym tekście odpowiemy na pytania, które najczęściej nurtują konsumentów, jeśli chodzi o produkty ekologiczne.
Co to znaczy ekologiczny produkt spożywczy?
Ekologiczny produkt, czyli pochodzący z produkcji ekologicznej. Produkcja ekologiczna zaś to taka, która na wszystkich swoich etapach, od jej przygotowania aż po dystrybucję, stosuje konkretne wytyczne określone prawem (rozporządzenie 834/20077).
Są to między innymi:
- Odpowiednie zaprojektowanie procesów biologicznych tak, by ograniczyć do minimum ingerencję w nie (biorąc również pod uwagę lokalną i regionalną charakterystykę). Jeżeli jednak ingerencja jest konieczna, ograniczenie się do środków produkcji ekologicznej lub środków naturalnych i ich pochodnych.
- Ograniczenie do minimum, poza wyjątkowymi przypadkami, wykorzystania środków chemicznych (pochodzących z syntezy chemicznej).
- Ograniczenie do minimum wykorzystania zasobów nieodnawialnych.
- Całkowite wykluczenie stosowania GMO.
- Wykluczenie stosowania w procesie produkcji promieniowania jonizującego.
- Dbałość o naturalną równowagę gleby (zachowanie jej bądź ulepszenie).
- Stosowane techniki produkcji ograniczają do minimum zanieczyszczenie środowiska i negatywny wpływ na nie.
- Stosowanie odpadów i produktów ubocznych produkcji roślinnej i zwierzęcej do ponownej produkcji roślinnej i zwierzęcej.
- Żywienie zwierząt paszami ekologicznymi i ekologicznymi składnikami rolniczymi.
- Zapewnienie im odpowiedniej dawki ruchu oraz stosowanie praktyk mających na celu wspieranie ich naturalnego układu odpornościowego zwierząt (trzymanie zwierząt na uwięzi i izolowanie ich jest zabronione, poza szczególnymi, krótkotrwałymi, określonymi przypadkami).
- Czas trwania transportu zwierząt oraz wszelkiego rodzaju ich cierpienie, także podczas uboju, ogranicza się do minimum.
W jaki sposób wspomaga się wzrost roślin i chroni je przed patogenami, skoro nie wykorzystuje się syntetycznych środków powszechnie spełniających te zadania?
Przede wszystkim stosuje się środki zapobiegawcze, polegające na odpowiednim doborze gatunków i odmian odpornych na choroby i szkodniki, stosowaniu płodozmianu (tak, jak robiono to niegdyś) oraz dbaniu o zachowanie naturalnych wrogów szkodników występujących na danym obszarze. W celu zwalczenia już zaistniałej choroby lub pasożyta, wykorzystuje się metody mechaniczne i fizyczne, a także środki zwalczające pochodzenia naturalnego (np. gnojówka z pokrzywy na stonkę czy wrotyczu na pomidory), a także gotowe środki, oczywiście z ekologicznej produkcji.
Jak oznaczone są produkty ekologiczne?
Jeżeli produkt spełnia wszystkie wymogi produkcji ekologicznej, zawsze opatrzony jest odpowiednim oznakowaniem.
- Na opakowaniu musi znaleźć się numer organu lub jednostki certyfikującej, której podlega podmiot, który wytworzył produkt;
- Logo produkcji ekologicznej Unii Europejskiej (zielony listek utworzony z białych gwiazdek na zielonym tle), jeżeli towar został wyprodukowany zgodnie z wytycznymi obowiązującymi na jej terenie.
- Wskazanie miejsca wyprodukowania towaru - rolnictwo UE; rolnictwo UE/ spoza UE; rolnictwo spoza UE
Jakie warunki musi spełniać produkt spożywczy, by mógł być klasyfikowany, jako produkt eko?
Zasady dotyczące towarów żywych, nieprzetworzonych i przetworzonych nieznacznie się od siebie różnią. W przypadku towarów żywych i nieprzetworzonych, metody ich produkcji oraz wszystkie składniki muszą być ekologiczne. Zaś aby uznać produkt przetworzony za ekologiczny, w jego składzie musi występować przynajmniej 95% surowców pochodzenia ekologicznego.
Jak wygląda proces certyfikacji i kontrolowania żywności ekologicznej?
Zgodnie z rozporządzeniem ((WE) nr 882/2004) państwa członkowskie ustanawiają system kontroli i wyznaczają jeden lub kilka właściwych organów państwowych odpowiedzialnych za kontrole. Organy te mogą przyznać swoje uprawnienia innym organom kontrolnym. Każdy z nich posiada swój indywidualny numer identyfikacyjny.
Jednostka certyfikująca musi być jednostką obiektywną i bezstronną. Nie może występować żaden konflikt interesów uniemożliwiający rzetelne wykonanie powierzonych jej zadań, które są dokładnie i precyzyjnie rozpisane. Musi także udowodnić, że dysponuje odpowiednią, fachową wiedzą do przeprowadzania kontroli, a także sprzętem, infrastrukturą oraz wykwalifikowanymi i doświadczonymi pracownikami.
Jednostka kontrolna zobowiązana jest do regularnego przekazywania wyników kontroli nadrzędnym organom oraz niezwłocznego powiadomienia ich o wykrytych nieprawidłowościach. W razie wykrycia faktu, iż jednostki certyfikujące nie wypełniają należycie swoich zadań, organy nadrzędne mogą wycofać nadane im uprawnienia kontrolne, o ile nie zostaną wdrożone odpowiednie działania naprawcze. Działania jednostek certyfikujących są regularnie kontrolowane.
Wszystkie podmioty gospodarcze wytwarzające żywność ekologiczną podlegają kontrolom raz do roku. Poza tym, charakter i częstotliwość przeprowadzania dodatkowych kontroli określa się na podstawie oceny ryzyka wystąpienia nieprawidłowości lub naruszeń.
Organy kontrolne i jednostki certyfikujące zobowiązane są do prowadzenia wykazów podmiotów gospodarczych w których przeprowadzone zostały kontrole oraz, w razie potrzeby, do okazania ich osobom zainteresowanym.
System kontroli został zaprojektowany w taki sposób, aby każdy produkt ekologiczny mógł być sprawnie i należycie kontrolowany na wszystkich etapach jego produkcji oraz aby zapewnić konsumentom towar ekologiczny wytworzany zgodnie z wymogami.
Organ kontrolny ⇒ Jednostka certyfikująca ⇒ Podmiot gospodarczy ⇒ Dostawca
Czy bio i eko znaczy to samo?
Wszystkie określenia sugerujące ekologiczne pochodzenie towaru, takie jak eko, bio, organic, ekologiczny, organiczny itp. zarezerwowane są wyłącznie dla towarów, które zgodnie z przepisami uzyskały stosowny certyfikat.
Czy produkty ekologiczne mogą nie mieć certyfikatu lub mieć fałszywe oznaczenia?
- Każdy podmiot, który chce wprowadzić do obrotu produkty ekologiczne musi ten fakt zgłosić i przejść szereg procesów kontrolnych.
- Każdy towar wytworzony w ramach produkcji ekologicznej musi być odpowiednio oznakowany.
- Każdy producent deklarujący wytwarzanie towarów ekologicznych ma obowiązek przedstawić na to osobie zainteresowanej niepodważalny dowód.
- Gdy stwierdzona zostanie nieprawidłowość produktu, organy kontrolujące mają za zadanie dopilnować, aby na etykietach towaru lub danej jego partii towaru oraz w przekazach reklamowych nie pojawiły się żadne odniesiania do ekologicznego pochodzenia danego produktu. W przypadku poważnego naruszenia organy kontrolujące lub jednostki certyfikujące mogą trwale zakazać danemu podmiotowi obrotu towarem ekologicznym.
- Polskie prawo stanowiące o rolnictwie ekologicznym przewidziało surowe kary dla podmiotów, które wprowadzają konsumenta w błąd - kara pieniężna w wysokości do 200% korzyści majątkowej uzyskanej lub mogącej nastąpić i nie niższej niż 500 zł. Podmiot wprowadzający konsumenta w błąd w przypadku wykrycia takiego faktu jest zobowiązany do wycofania na swój koszt produktów będących przedmiotem nieprawidłowości.
Czy produkcja ekologiczna jest korzystna dla środowiska?
Zasady cechujące produkcję ekologiczną to, w dużym uogólnieniu, stworzenie zrównoważonego systemu zarządzania rolnictwem, który uwzględniać będzie systemy i cykle przyrody, dbać (utrzymywać lub poprawiać) o stan wody, gleby, roślin i zwierząt, a także korzystać ze wszystkich zasobów odpowiedzialnie i tak, by utrzymać bioróżnorodność i równowagę w środowisku.
Rolnictwo ekologiczne ma za zadanie dbać o dobrostan środowiska, roślin i zwierząt hodowlanych, mając na uwadze indywidualne potrzeby danego gatunku. Celem nadrzędnym jest dążenie do wyprodukowania najwyższej jakości produktów bez szkody dla ludzi, zwierząt i roślin.
Opracowano na podstawie:
- ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) NR 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U. L 189 z 20.7.2007, s. 1).
- Biuletynu Euro Info 2 (179) 2018, Marta Chmielewska - “Żywność pochodząca z produkcji ekologicznej. Obowiązki producenta”.